اثر زئولیت بر حاصلخیزی و کاهش آبشویی نیترات از خاک شور تحت کشت زعفران

آبشویی نیترات نه تنها باعث اتلاف هزینه‌های بسیار زیادی می‌شود بلکه تشدید آلودگی منابع آب را نیز به دنبال خواهد داشت. ورود نیترات به بدن انسان و تبدیل آن به نیتریت سبب بروز مشکلاتی مانند تومورهای معده، مغز، پوست و استخوان، فشار خون بالا، افزایش مرگ و میر نوزادان می‌شود. بدین منظور راه‌های بسیاری برای جلوگیری از آبشویی نیترات پیشنهاد شده است که به دلیل مشکلاتی مانند هزینه بالا و کارایی کم مورد استقبال واقع نشده‌اند. استفاده از زئولیت‌ها یکی از راه‌هایی است که به دلیل ارزانی و توانایی بالا مورد توجه قرار گرفته است. بدین منظور این تحقیق در سال 1391 با 21 تیمار و در 3 تکرار و مجموعاً 63 گلدان در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند انجام شد. فاکتور‌های مورد بررسی در این تحقیق شامل نوع زئولیت (کلسیک: Zca، پتاسیک Zp و خاک ترکیبی Zs) در دو سطح (2: M2 و 6: M6 درصد وزنی) و سه سطح کود اوره (صفر، 200 و 400 میلی‌گرم در هر کیلوگرم خاک) بود. یک تیمار بدون زئولیت نیز به منظور مقایسه نتایج با شرایط عدم کاربرد زئولیت در نظر گرفته شد. در این تحقیق علاوه بر اثر زئولیت بر کاهش آبشویی نیترات، به دلیل خصوصیات بی‌نظیر زئولیت، تأثیر این کانی بر شاخص‌های رشدی گیاه زعفران و برخی تغییرات فیزیکوشیمیایی خاک نیز بررسی شد. نتایج نشان داد که نوع زئولیت، مقدار زئولیت، مقدار کود مصرفی، نوع زئولیت×مقدار زئولیت اثر معنی‌داری در سطح احتمال 1 درصد بر آبشویی نیترات دارد و سایر اثرات متقابل معنی‌دار نشدند. در این آزمایش، زئولیت کلسیک اثر بیشتری بر کاهش آبشویی نیترات نشان داد. با اعمال 200 میلی گرم کود اوره، کمترین میزان آبشویی در تیمار ZpM6 مشاهده شد که نسبت به شاهد 47/3 برابر کاهش داشت. همچنین با افزودن کود اوره در سطح 400 میلی‌گرم، کمتری آبشویی در تیمار ZpM6 با کاهش 61/4 برابری نسبت به شاهد مشاهده شد. نتایج اثر نوع زئولیت بر تغییر عناصر خاک نشان داد که مقدار زئولیت تنها بر بی‌کربنات در سطح احتمال 5 درصد اثر معنی‌داری دارد. اثر متقابل نوع و مقدار زئولیت در سطح احتمال 5 درصد بر کلسیم، منیزیم، کلر، بی‌کربنات، سولفات و pH و در سطح احتمال 1 درصد بر میزان سدیم و مجموع کاتیون‌ها معنی‌داری شد ولی مقدار زئولیت بر هیچ پارامتری اثر معنی‌داری نداشت. مقایسه میانگین‌ها نشان داد که کاربرد زئولیت پتاسیک در هر دو سطح کاربرد بر سدیم و بی‌کربنات خاک اثر‌گذار بوده است علاوه بر این نتایج، زئولیت پتاسیک به دلیل کاهش هدایت هیدرولیکی خاک، سبب نگهداشت بیشتر رطوبت در خاک شد. از طرفی کاربرد زئولیت کلسیک سبب تغییر EC خاک شد به طوری که در هر سه عمق نمونه‌برداری شده نسبت به سایر تیمارها EC کمتری داشت و سبب کاهش 1/3 تا 9/3 برابر کاهش EC نسبت به ابتدای آزمایش شد. اثر زئولیت بر خصوصیات رشدی گیاه زعفران نشان داد که نوع زئولیت تأثیر معنی‌داری در سطح احتمال 1 درصد بر مدت زمان سبز شدن و در سطح احتمال 5 درصد بر درصد سبز شدن زعفران داشت. اثر متقابل نوع و مقدار زئولیت در سطح احتمال 1/0 درصد بر مدت زمان سبز شدن بنه‌های زعفران تأثیر مثبت معنی‌دار داشت. نوع و اثر متقابل نوع×مقدار زئولیت بر طول و وزن خشک برگ زعفران معنی‌دار نشد ولی اثر مقدار زئولیت بر طول برگ زعفران اثر معنی‌داری داشت. بنابراین استفاده از زئولیت پتاسیک به منظور نگهداری رطوبت در خاک و کاهش آبشویی نیترات می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. از طرفی زئولیت کلسیک سبب کاهش شوری خاک گردید و می‌تواند در بهبود خاک‌های شور مورد استفاده قرار بگیرد که با توجه به اندازه زئولیت کلسیک، اگر این زئولیت با دانه‌بندی ریزتر عرضه شود، توانایی بیشتری در نگهداری نیترات و رطوبت خواهد داشت. پیشنهاد می گردد با توجه به اثرات متفاوت این دو زئولیت بر عملکرد و شاخص‌های رشد گیاهان، به منظور کشت هر گیاه مطالعات قبلی صورت گیرد.